این مقاله توسط سرکارخانم آرزو پورداد،زهرا فروغی و منیژه شمس نوشته شده؛ و برای دهمین کنگره کنترل عفونت ارسال شده است.
مقدمه
در جهان هر ساله صدها میلیون نفر از مردم توسط عفونت های قابل اجتناب مرتبط با مراقبت های بهداشتی درمانی تحت تاثیر قرار می گیرند عوامل تعیین کننده عفونت های مذکور توسط ترکیب پیچیده شامل شکاف موجود در زیر ساخت ها، سازمان دهی و دانش، نقص در رفتار کارکنان مراقبت های بهداشتی و عوامل مرتبط با بیمار تحت تاثیر قرار می گیرند. در این بین ضد عفونی و استریلیزاسیون ابزارهای پزشکی نقش مهمی در پیشگیری, کنترل و یا بروز عفونت های بیمارستانی دارد. جهت جلوگیری از این عفونت ها, هدف باید نابودی تمام میکروارگانیسم های زنده باشد .در مواردی که نابودی تمام آنها امکانپذیر نباشد باید تعداد میکروارگانیسم ها حتی المقدور کاهش داده شود یعنی بار میکروبی وسایل و ابزار مورد استفاده برای بیمار کم شود .عمده ترین عفونت های مرتبط با مراقبت های بهداشتی درمانی که به سبب استفاده مجدد از وسایل خطرناک یا ضد عفونی نامناسب پدیدار می شوند شامل عفونت های محل جراحی, هپاتیت B و C،ایدز، عفونت های مرتبط با دستگاه ادراری و کاتتر های عروقی و عفونت های مرتبط با ونتیلاتور می باشند .برای پیشگیری از این عفونت ها،پاکسازی و ضدعفونی از اهمیت بالایی برخوردار است .برای ضدعفونی باید از موارد گندزدا و نحوه گندزدایی آنها اطلاعات کافی بدست آورد.از این رو با توجه به اهمین این کار و ضرورت ضدعفونی تجهیزات بیمارستانی به خصوص در دوران همه گیری کووید 91، دستورالعمل پیش رو جهت راهنمایی کاربران در خصوص نحوه ضدعفونی وسایل و تجهیزات پزشکی در دوران کووید در بخش اورژانس و سایر بخش های بالینی در مرکز آموزشی درمانی الزهرا تدوین شده است .همچنین آشنایی با آلودگی زادیی ملزومات پزشکی، آشنایی پرسنل با نحوه استفاده صحیح ازماده گندزدا،تهیه غلطت مناسب از مواد گندزدا و آشنایی با احتیاطات لازم موقع استفاده از انواع مواد گندزدا/ ضدعفونی کننده ازدیگر اهداف تهیه این دستورالعمل می باشد.
تعریف ضدعفونی
گندزدایی:
برای از بین بردن میکروارگانیسم ها از سطوح غیرزنده مانند سطوح محیطی بکار می رود.
ضدعفونی:
حذف یا کاهش آلودگی و میکروارگانیسم های بیماری‌زا،از اشیا به نحوی که جهت جابجایی, استفاده و کاربردهای بعدییا حتی دور انداختن بی خطر باشد.
تمیز كردن:
برداشتن آلودگی ظاهری و مشخص از روی سطوح و ابزار که به وسیله روش های دستی و مکانیکی صورت می پذیرد. این امر با استفاده از دترجنت ها انجام می گیرد و قبل از گندزدایی و استریلیزاسیون الزامی است.
آلودگی:
آغشته شدن اشیا بی جان یا جاندار با مواد مضر،بالقوه عفونی و یا مواد ناخواسته است.
ماده ضدعفونی كننده:
یک عامل شیمیایی که تحت شرایط معین قادر به کشتن اکثر میکروارگانیسم های بیماری‌زا(گاهی حتی اسپور باکتری‌ها)بر روی سطوح غیر زنده می باشد.عامل معادل آن که میکروارگانیسم های موجود بر روی پوست و غشای مخاطی را از بین می برد،آنتی سپتیک نامیده می شود.
انواع تقسیم بندي ضدعفوني كننده های بیمارستانی
الف: براساس طیف اثر میکروبی
Low level disinfectant
Intermediate level disinfectant
High level disinfectant
ب: براساس جایگاه اثربخشی (براساس تقسیم بندی اسپالدینگ)
الف. براساس سطوح ابزار
- بحرانی
- نیمه بحرانی
- غیربحرانی
ب. براساس سطوح محیطی
– High risk
– Low risk
تبصره: تشخیص Low risk ،High risk بودن سطوح محیطی، برعهده خود بیمارستان می باشد.
ج. براساس جایگاه مصرف در بیمارستان (براساس نظریه کمیته کنترل عفونت بیمارستان)
- ضدعفونی کننده های سطوح حساس : برای ضدعفونی سطوح حساس محیطی مانند اتاق های عمل، بخش مراقبت های ویژه، بخش بیماران پیونده، نقص سیستم ایمنی
- ضدعفونی کننده سطوح نیمه حساس: مانند سطوح آشپزخانه، سرویس بهداشتی، راهروها،رختشویخانه
- ضدعفونی کننده های پوست
- ضدعفونی کننده های ابزار برای وسایل بحرانی، نیمه بحرانی و غیربحرانی
- استریل کننده های ابزار صرفا برای وسایل بحرانی
ویژگی های یک ضدعفونی كننده ایده آل
- فعالیت میکروب کشی بالایی دارد
- سریعا طیف گستردهای از میکروارگانیسم ها به انضمام اسپورها را می کشد .
- از لحاظ شیمیایی پایدار است
- در حضور ترکیبات آلی موثر است
- با سطوحی که ضدعفونی می شوند، سازگار است.
- توانایی نفوذ به شکاف را دارد (مطلوب)
- ارزان
اهمیت ضدعفونی كردن تجهیزات پزشكی
پروتکل های ضدعفونی کننده با توجه به نوع آلودگی متفاوت است. عدم پایبندی به چنین فرآیندهایی میتواند منجر به آلودگی ابزارها و شیوع عفونت های مرگبار به بیماران شود. متخصصان کنترل عفونت در خط مقدم جنگ علیه عفونت هستند. روشی که برای تمیز کردن و استریل وسایل استفاده می شود یکی از مهم ترین و موثرترین ابزارهای شما برای محافظت از وسایل، بیماران است. لذا دلایل اهمیت ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی را می توان به شرح زیر ارائه کرد:
- استریل و ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی از رشد باکتری جلوگیری میکند.
- با استریل و ضدعفونی کردن تجهیزات از خطر مرگ جلوگیری می شود.
- با ضدعفونی کردن تجهیزات از پرسنل و بیماران در مقابل عوامل میکروبی محافظت می شود.
- با ضدعفونی درست تجهیزات پزشکی، طول عمر تجهیزات حفظ شده و کیفیت خدمت رسانی افزایش می یابد.
عوامل موثر بر كارایی فرایند ضدعفونی
۱.تعداد میكروارگانیسم ها
با افزایش بار زیستی، مقدار زمانی که لازم است ضدعفونی کننده عمل کند نیز افزایش می یابد. بنابراین، دقیق تمیز کردن تمام سطوح ابزار ضروری است .ابزار با اجزای متعدد باید جدا شده، تمیز گشته و تمام بخش های ابزار ضدعفونی شوند.
۲. حضور مواد آلی
حضور بیوفیلم ها و یا مواد آلی مانند سرم، خون، چرک، مدفوع و یا سایر مواد آلی، نه تنها فعالیت ضد میکروبی ماده ضدعفونی کننده را مستقیما کاهش می دهد، بلکه با جلوگیری از تماس ماده ضدعفونی کننده با ابزار، اثربخشی آن را مختل می نماید.
۳. مقاومت میكروبی به عامل شیمیایی
میکروارگانیسم ها به درجات مختلف در مقابل فعالیت های ضدمیکروبی عوامل مختلف مقاومت نشان می دهند؛ غلظت ماده ضدعفونی کننده: غلظت مورد نیاز به هر یک از مواد ضدعفونی کننده برای بیشترین عمل ضدمیکروبی متفاوت است. غلظت های بالاتر علیرغم تاثر بیشتر، ممکن است اثرات مخرب همچون خوردگی بر روی ابزار داشته باشند .
۴. عوامل فیزیكي و شیمیایی
برخی از مواد ضدعفونی کننده فعالیت ضدمیکروبی بهینه خود را در برخی از دماها و یا PH خاص دارند .
۵. مدت زمان مواجهه
سرعت اثر هر ماده ضدعفونی کننده متفاوت است و هر ماده ضدعفونی کننده و هر روش ضدعفونی نیاز به زمان ویژه ای برای رسیدن به نتیجه مطلوب دارد.
۶. ثبات
برخی از ضدعفونی کننده ها در غلظت مورد استفاده ناپایدار می باشند، به عنوان مثال، عوامل آزاد کننده کلر بعد از مدتی بی اثر می گردد و باید طبق توصیه های سازنده، مواد ضدعفونی کننده آماده شده را دور انداخت.
راهنماي نحوه ضدعفونی ابزار و تجهیزات پزشكی در بیمارستان الزهرا (س)
نتیجه گیری
از آنجایی که محیط های مراقبت های بهداشتی مکان هایی هستند که پاتوژن ها، میکروب ها و باکتری های مضر در آن زندگی میکنند و پخش میشوند و دستگاه های پزشکی نیز در این محیط‌های پرخطر استفاده می شوند و برخی از دستگاه‌ها در معرض پاتوژن‌های عفونی یا مستقیما در جریان خون بیماران قرار میگیرند, هر دستگاه به مقدار متفاوتی از استریل و ضدعفونی نیاز دارد. بنابراین به نظر می‌رسد استفاده از دانش، اتخاذ بهترین روش ها، داشتن پروتکل مناسب برای استریل کردن و یا ضدعفونی تجهیزات پزشکی قبل و بعد از استفاده, بهبود زیرساخت ها و آموزش مبانی پیشگیری و کنترل عفونت، می توان از وارد شدن آسیب ناشی از عفونت های مرتبط با مراقبت های بهداشتی و درمانی به بیماران و کارکنان بهداشتی جلوگیری کرد.
منابع
- دستورالعمل شستشو و گندزدایی تجهیزات پزشکی و غیرپزشکی در بیمارستان ها، کارشناسان بهداشت محیط، بیمارستان های شیراز، شهریور 9319
- معصومی اصل، حسین و همکاران. راهنمای کشوری نظام مراقبت عفونت های بیمارستانی. تهران: مرکز مدیریت بیماری ها؛ 9335.
- سازمان بهداشت جهانی. ضدعفونی و آماده سازی ابزار و تجهیزات پزشکی در مراکز درمانی و بهداشتی. تهران: نی نگار ،9311.
- ضدعفونی و آماده سازی ابزار و تجهیزات پزشکی در مراکز بهداشتی درمانی, ترجمه کیارش قزوینی و همکاران, مشهد: 9311
